ΒΙΒΛΙΟ: Ο συμβιβασμός
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Ελία Καζάν
ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Μελάνι
Από όλα τα βιβλία μου λατρεύω τα πιο καλοζωισμένα. Αυτά με τα σκισμένα εξώφυλλα, την τσακισμένη ράχη, τις κιτρινισμένες σελίδες από το θαλασσινό νερό. Ακόμα πιο πολύ όμως λατρεύω εκείνα που είναι γεμάτα στην καρδιά τους με άμμο ή λεκέδες από τον καφέ... Βιβλία καρτ-ποστάλ που μου θυμίζουν τα πιο άχρονα μεσημέρια μου στις παραλίες της Σύρου. Στα Κόκκινα ή στους Σαντορινιούς... Μυθιστορήματα που μου κράτησαν συντροφιά στη σκιά ενός δέντρου, στην άκρη του Αιγαίου, δυο βότσαλα μακριά από το όνειρο. Ή σε μπαλκόνια με θέα στα Βαπόρια και στα αρχοντικά που ουσιαστικά είναι χτισμένα εκεί μέσα στο κύμα.
Τα βιβλία του καλοκαιριού μου τα κοιτώ στη βιβλιοθήκη κάτι νύχτες Δευτέρας σαν αυτή, που κουρασμένος από την καθημερινότητα στο γραφείο, ζαλισμένος και ελαφρώς φευγάτος, φέρνω στο νου ξανά τις ωραίες ημέρες της μεγάλης βραδύτητας. Της ανεμελιάς. Της ησυχίας.
Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και αυτό: Ο συμβιβασμός του Ελία Καζάν (εκδ. Μελάνι) σε μετάφραση του πολύ καλού συγγραφέα Ηλία Μαγκλίνη (Η ανάκριση, εκδ. Κέδρος). Δεν είναι αριστούργημα και σίγουρα πιο πολύ μοιάζει με την περιγραφή ενός σεναρίου, αλλά δεν παύει να είναι απολαυστικό κι ενδιαφέρον. Το αγαπώ ιδιαιτέρως, όχι μόνο γιατί το έσυρα από ακρογιάλι σε ακρογιάλι, κι από καφενείο σε καφενείο, αλλά γιατί πραγματεύεται το πιο αγαπημένο μου απ' όλα τα θέματα: την απόδραση...
Ο Ελία Καζάν έχτισε σε ένα μυθιστόρημα 634 σελίδων, μια μικρή επανάσταση. Ο ήρωάς του, ο Έντι Άντερσον, κυριολεκτικά το σκάει. Από όλα. Από έναν τέλειο γάμο που λάμπει στα μάτια των παρευρισκομένων στα πιο chic κοκτέιλ πάρτι του Χόλιγουντ. Από μια πολύ δημιουργική δουλειά σε μια διαφημιστική εταιρεία σαν αυτή που περιγράφει η τηλεοπτική σειρά Mad Men, η οποία όμως έχει αρχίσει να τον πνίγει. Από την σχέση του με μια παρδαλή μικρή τυχοδιώκτρια που αρχικά τον προσεγγίζει για να απολαύσει το πάθος μιας παράνομης περιπέτειας, αλλά στη συνέχεια τον ερωτεύεται και του ζητά να διαλύσει το γάμο του και να φύγει μαζί της.
Βρισκόμαστε στη δεκαετία του '60. Στο Χόλιγουντ, στην καρδιά του Αμερικανικού Ονείρου, στη Μέκκα των μεγάλων ευκαιριών. Ο Έντι Άντερσον τα έχει όλα: μια αξιαγάπητη μορφωμένη σύζυγο, μια γλυκύτατη κόρη, μια βίλα στους λόφους του Χόλιγουντ με πισίνα, γκαζόν και Λαμπραντόρ στον κήπο. Είναι πλούσιος, μορφωμένος, γοητευτικός. Φοράει καλοραμμένα κοστούμια και χειροποίητα δερμάτινα ιταλικά παπούτσια. Τρώει στα καλύτερα εστιατόρια, παίζει χαρτιά με τους πιο ισχυρούς άντρες στη βιομηχανία του κινηματογράφου, γνωρίζει λαμπερούς σταρ και ακριβοθώρητους σκηνοθέτες που τους απευθύνει το λόγο με το μικρό τους όνομα. Ζει με δυο λόγια, αυτό που η Σώτη Τριανταφύλλου περιγράφει τόσο εύστοχα στον πρόλογο του βιβλίου: «μια ζωή που μοιάζει να βγαίνει από πίνακα του Ντέιβιντ Χόκνεϊ».
Ο Έντι όμως βαριέται. Κι όσο πιο πολύ το συνειδητοποιεί, τόσο πιο πολύ αρχίζει να νιώθει ότι ασφυκτιά. Συνοδεύει τη σύζυγό του, τη Φλόρενς, με την οποία από καιρό κοιμούνται σε διαφορετικές κρεβατοκάμαρες, σε δεξιώσεις και ανιαρές κοινωνικές συναθροίσεις και πουλάει πνεύμα: σε εκείνη, τους «φίλους» του, στους γνωστούς. Μέρα με τη μέρα σαμποτάρει όχι μόνο το γάμο του, αλλά ολόκληρη τη ζωή του. Μηχανεύεται τρόπους να πριονίσει τα θεμέλια του οικοδομήματος που χρόνια πάσχιζε να χτίσει. Και τότε μπαίνει στη ζωή του η Γκουέν. Ένα σέξυ απόμακρο κορίτσι που τον σνομπάρει, και ακριβώς γι' αυτό τον προκαλεί. Η ιστορία μεταξύ τους αρχίζει σαν ένα παιχνίδι που βασίζεται στο θιγμένο εγωισμό, αλλά σιγά σιγά μετατρέπεται σε ένα έντονο πάθος. Έναν έρωτα, από αυτούς τους κινηματογραφικούς του παλιού Χόλιγουντ, που μόνο αν επικαλεστεί κανείς τους νόμους της φυσικής μπορεί να εκφράσει: Ο έρωτάς τους είναι μια ελεύθερη πτώση του σώματος στο κενό... Ζάλη και χάσιμο. Παρανομία και φωτιά. Τσαλακωμένα σεντόνια και ένοχα φιλιά. Θυμωμένες αγκαλιές και βίαια ξεσπάσματα.
Εκείνη πολύ γρήγορα χάνει τον έλεγχο, του ζητά να χωρίσει για να την παντρευτεί, γίνεται φορτική. Δεν αντέχει άλλο να υποδύεται το ρόλο της τρίτης γυναίκας. Όμως ο Έντι δεν θέλει ούτε αυτό. Δεν θέλει να βγει από έναν γάμο για να μπει σε ένα νέο. Θέλει την ελευθερία του, τα νιάτα του, αναζητά ξανά μια ευκαιρία να πάρει το δρόμο του αλλιώς: Να γίνει συγγραφέας, όχι διευθυντής δημιουργικού σε διαφημιστική εταιρεία. Να γράφει για όσα του καίνε τα νύχια, όπως έλεγε ο Γκαίτε. Και όχι να χαραμίζει το ταλέντο του σε σενάρια για τηλεοπτικά σποτ τσιγάρων. Μα πάνω απ' όλα επιθυμεί να σταματήσει να μεγαλώνει: άρα να απομακρύνεται από όλα αυτά που κάποτε ονειρευόταν. Γιατί όπως του μετέφερε η Φλόρενς από μία συζήτηση που είχε με το ψυχαναλυτή της «Ενηλικίωση σημαίνει την αποδοχή περιορισμένων στόχων στη ζωή. Ότι παρότι όταν είσαι μικρό αγόρι ονειρεύεσαι να γίνεις μεγάλος άνδρας, δεν είναι ρεαλιστικό να συνεχίσεις έτσι, αναπόφευκτα αυτό σε οδηγεί σε βαθιά απογοήτευση και χαμηλή αυτοεκτίμηση, μετά μίσος και αηδία προς τον εαυτό σου και μετά σε ένα είδος αυτοκαταστροφής».
Η Φλόρενς του ζητούσε να συμβιβαστεί. Να αποδεχτεί τις χαμένες προοπτικές, να τις αφήσει πίσω.
«Μου έλεγε “Καλέ μου, είναι ξεκάθαρο πια, δεν πρόκειται να γίνεις ένας Τολστόι, έτσι δεν είναι; Δεν πρόκειται να γίνεις ένας Τολστόι, και λοιπόν;”.
Δεν μπορούσα να το δεχτώ αυτό. Ακόμα πίστευα ότι θα έδειχνα κάποτε τον αληθινό μου εαυτό, ότι θα έκανα μια νέα αρχή, θα χτύπαγα νέα φλέβα και θα έκανα όλο τον κόσμο να μείνει με το ανοιχτό στόμα. Η Φλόρενς έλεγε “Εντάξει, μπορείς να αισθάνεσαι έτσι. Αλλά να μη βασίσεις όλη σου την ύπαρξη πάνω σ' αυτό”.
“Δηλαδή” έλεγα εξοργισμένος μαζί της.
“Δηλαδή” έλεγε εκείνη, “ως γυναίκα και ως σύζυγός σου, είμαι πολύ χαρούμενη που έχεις μια θέση στην Ουίλιαμς και Μάκερλόϊ, που είσαι τόσο καλός στη δουλειά σου και μπορούμε να έχουμε ένα ωραίο σπίτι και προσωπικό για να το συντηρούμε, ότι μπορώ να αγοράζω τα καλύτερα βιβλία και ότι όταν οι παραστάσεις του Μπρόντγουεϊ έρχονται στο Μπιλτμορ βρίσκουμε τις καλύτερες θεσεις, και ότι η Έλεν μπορεί να σπουδάζει στο Ράντκλιφ και να σκεφτεί πολύ προσεκτικά τι ικανότητες πρέπει να έχει ο μέλλων σύζυγός της ανεξάρτητα από το λογαριασμό του στην τράπεζα».
Η Φλόρενς τον πιέζει, μα εκείνος έχει ήδη φύγει. Η Γκουέν γίνεται ο καταλύτης που θα κάνει τα πράγματα απλώς να εξελιχθούν πιο γρήγορα. Ανήμπορος να διαλέξει, αλλά ουσιαστικά ανήμπορος να αποδεσμευτεί, να σπάσει τις αλυσίδες, μια μέρα πηγαίνοντας στη δουλειά στρίβει το τιμόνι της διθέσιας Triumph του και πέφτει πάνω σε μια νταλίκα που περνά με ταχύτητα στο αντίθετο ρεύμα. Όμως δεν σκοτώνεται. Μένει στο νοσοκομείο για λίγο καιρό και μετά επιστρέφει στο σπίτι. Πλάι σε μια Φλόρενς που παριστάνει ότι δεν συνέβη τίποτα. Που αποδέχεται πλήρως την απιστία του και τον πιέζει να γυρίσει πίσω για να σώσουν το γάμο τους.
Ουσιαστικά από αυτό το σημείο, το οποίο έχει διαλέξει ο συγγραφέας για να αρχίσει την αφήγησή του, αρχίζει η ζωή του Έντι να ξεκουρδίζεται σαν χαλασμένο τρενάκι που κάνει τον τελευταίο του γύρο πριν εκτροχιαστεί εντελώς... Για να καταστραφεί ή να ανακαλύψει τον αληθινό του εαυτό. Διότι όπως γράφει ξανά στον πρόλογό της η Σώτη Τριανταφύλλου: «Το συμπέρασμα είναι το ίδιο: η καταστροφή είναι προτιμότερη από τη δημιουργία όταν δημιουργείς περιττά και βλαβερά πράγματα. Και ο Έντι απαρνιέται όλο τον υλικό κόσμο που τον κατακλύζει, ζητώντας “να υπάρχω μόνο”... Αφού η αληθινή τελειότητα είναι το να μην έχεις τίποτα».
Υ.Γ. To 1969 o Ελία Καζάν μετέφερε στον κινηματογράφο το βιβλίο του με πρωταγωνιστές τον Κερκ Ντάγκλας, την Ντέμπορα Κερ και τη Φέι Ντάναγουεϊ.