Αν μου ζητούσαν να διαλέξω τα βιβλία που καθόρισαν τον τρόπο με τον οποίο βλέπω τα πράγματα, θα διάλεγα τα πιο ερωτικά απ' όλα. Τα βιβλία που μου αποκάλυψαν την αμφισημία του έρωτα. Τα διάβασα κυρίως στην εφηβεία και λίγο μετά, σπουδάζοντας. Τα ξαναδιάβασα και φυσικά επιστρέφω και επιστρέφω και θα επιστρέφω σε αυτά, γιατί όσο κι αν πάρω το μάθημα, ευτυχώς, όταν ερωτεύομαι ξεχνάω στο δευτερόλεπτο κάθε λέξη. Μπαρτ, Κούντερα, Μπρυκνέρ, Γκαίτε (ναι, Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου -εκδόσεις Άγρα- είναι το πιο βαθιά ερωτικό βιβλίο που έχω διαβάσει: ένας ύμνος στο ρομαντισμό).
Στα Μαύρα Φεγγάρια του Έρωτα (εκδόσεις Αστάρτη) ο Πασκάλ Μπρυκνέρ μιλά για τη βία της σεξουαλικής βουλιμίας. Σελίδα σελίδα το βιβλίο περιγράφει την ιστορία ενός έρωτα που γεννιέται όπως όλοι οι έρωτες (όσο κι αν θέλουμε να πιστεύουμε το αντίθετο): εντελώς τυχαία. Με χειρουργική ακρίβεια καταγράφει όλα τα στάδια μιας σχέσης: από τον ενθουσιασμό μέχρι τον απόλυτο εκφυλισμό. Και φυσικά μιλά για την αυταπάτη που μας θολώνει το νου όταν ερωτευόμαστε και μας κάνει να πιστεύουμε ότι μπορούμε να κατακτήσουμε τόσο βαθιά τον άλλον που θα γίνει ένα με την εικόνα που έχουμε φτιάξει. «Τη στιγμή ακριβώς που εγώ ανέβαζα στα ύψη τον εξωτισμό της, απαιτώντας σχεδόν απ' αυτήν να ταυτιστεί με την εικόνα που είχα φτιάξει στο μυαλό μου, εκείνη δεν είχε παρά μια επιθυμία: να προδώσει την καταγωγή της και ν' αφομοιωθεί».
Στο ίδιο μοτίβο, αν και όχι με τις ακραίες σεξουαλικές περιγραφές του Μπρυκνέρ, και ο Μίλαν Κούντερα στους Γελοίους Έρωτες (εκδόσεις Οδυσσέας και πιο πρόσφατα εκδόσεις Εστία με τίτλο Κωμικοί Έρωτες). Με μια σειρά ιστοριών φωτογραφίζει πλήρως τη μεγαλύτερη παρεξήγηση του έρωτα: τη σύγκρουση της εξιδανικευμένης εικόνας στην οποία υποκύπτουμε παράφορα με την (φρικτή) πραγματικότητα του άλλου ατόμου. Γιατί τελικά όσο τέλειος κι αν είναι ένας άνθρωπος πώς να συναγωνιστεί με το ιδανικό που πάμε εμείς και χτίζουμε στο κεφάλι μας;
«Σκεφτόταν ότι αυτή η κοπέλα, όπως την αγαπούσε, δεν ήταν παρά ένα προϊόν της επιθυμίας του, της αφηρημένης σκέψης του, της εμπιστοσύνης του, και ό,τι η φίλη του, όπως ήταν πραγματικά, ήταν η γυναίκα που στεκόταν εκεί, απελπιστικά άλλη, απελπιστικά ξένη, απελπιστικά πολύμορφη».
Εδώ μιλάει λοιπόν ένας ερωτευμένος και λέει: Χάνομαι, υποκύπτω. Ή αλλιώς, στο πιο ρεμπέτικο, «σ' αυτόν τον κόσμο όσοι αγαπούνε τρώνε βρώμικο ψωμί, κι οι πόθοι τους ακολουθούνε υπόγεια διαδρομή». Τo βιβλίο Αποσπάσματα του Ερωτικού Λόγου του Ρολάν Μπαρτ (εκδόσεις Ράππα) κάνει ακριβώς αυτό: φωτίζει την υπόγεια διαδρομή στο μυαλό ενός ερωτευμένου. Είναι ίσως το μοναδικό βιβλίο που έχει καταγράψει λέξη-λέξη την απόγνωση του έρωτα. Και την απόλυτη μοναξιά εκείνου που χτυπιέται βαθιά από τα βέλη του: αφού από την ακαταμάχητη έλξη βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπος με το χάος της απώλειας. Όχι της απώλειας του άλλου, αλλά της εικόνας που είχε χτίσει ο ίδιος.
«Κατάργηση: Πνοή γλώσσας κατά τη διάρκεια της οποίας το υποκείμενο φτάνει στο σημείο να καταργήσει το αγαπημένο αντικείμενο κάτω από το βάρος του έρωτα: χάρη σε μια καθαρά ερωτική διαστροφή, το υποκείμενο καταλήγει να αγαπά τον έρωτα και όχι το αντικείμενο». (...) «Κι αν έρθει μια μέρα που θα πρέπει να αποφασίσω οριστικά να απαρνηθώ τον άλλον, το σφοδρό πένθος που θα με καταλάβει τότε είναι το πένθος για το Φαντασιακό: ήταν μια αγαπημένη δομή».
Όπου «Φαντασιακό» τώρα εμείς ας βάλουμε στο νου μας τα καλύτερα: αγκαλιές και φιλιά στα σινεμά, τηλεφωνήματα μέχρι το πρωί, υποσχέσεις σε κουβαριασμένα σεντόνια και κυρίως εκείνο το γλυκό συναίσθημα ότι ξαφνικά ανήκουμε κάπου. Μέχρι να τραβηχτεί λίγο η κουρτίνα και να έρθουμε αντιμέτωποι με την ουτοπία.
Νομίζω ότι πιο πολλά έμαθα από αυτά τα βιβλία, παρά από τις σπουδές μου, όταν το έσκαγα από τα μαθήματα και καθόμουν στον πεζόδρομο του Eν Δελφοίς και διάβαζα. Καμένος από έναν έρωτα για μια εικόνα. Ένα πάθος ανολοκλήρωτο, άρα απεγνωσμένο για πάντα. Ένα trompe l'oeil του νου που με διάλυσε και μου έδωσε την ευκαιρία να βγω από το κουκούλι της εφηβείας. Τότε διάβαζα οτιδήποτε μπορούσε να ρίξει φως στο σκοτάδι: στο γιατί ερωτευόμαστε και στο τι κρύβεται πίσω από την επιθυμία. Ένα από αυτά ήταν και το βιβλίο Ρομαντικό Ψεύδος & Μυθιστορηματική Αλήθεια (εκδόσεις Ίνδικτος). Ο καθηγητής Ρενέ Ζιράρ αποκαλύπτει εδώ όσα ξέρουμε κατά βάθος για τον έρωτα αλλά μας αρέσει να κάνουμε τους ανήξερους. Μέσα από μια ιδιαίτερη ανάλυση των πιο διάσημων μυθιστορημάτων όλων των εποχών αποκαλύπτει τα βαθύτερα κίνητρα του έρωτα. «Νομίζουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, αυτόνομοι ως προς τις επιλογές μας, είτε πρόκειται για μια γραβάτα είτε για μια γυναίκα. Ρομαντική αυταπάτη! Στην πραγματικότητα επιλέγουμε τα αντικείμενα που επιθυμεί ήδη κάποιος άλλος... Ο Ρενέ Ζιράρ εντοπίζει παντού αυτό το φαινόμενο της τριγωνικής επιθυμίας: στη διαφήμιση, στη φιλαρέσκεια, στην υποκρισία, στον ανταγωνισμό των πολιτικών κομμάτων, στο μαζοχισμό και στο σαδισμό, κ.λπ.».
Για να μη μιλήσω φυσικά για την Κάρεν Χόρνεϊ και τους έρωτες των νευρωτικών στο υπέροχο βιβλίο O Nευρωτικός Άνθρωπος της Εποχής μας (εκδόσεις Επίκουρος) ή για το Μονόγραμμα του Ελύτη και τη Μήδεια στην αξεπέραστη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά: Του έρωτα μέγα κακό σπαράζεις τους ανθρώπους. Με ματωμένους κόπους αυτοί που αγάπησαν ξεχνούν...
Υ.Γ.1. Ο πίνακας είναι δημιουργία της Jane H Kim και έχει τίτλο Αfter. Όπως βλέπετε άλλοι για να ξεχάσουν το ρίχνουν στον ύπνο αμέριμνοι, άλλοι το ρίχνουν στα βιβλία. Όπως μπορεί ο καθένας ;-)
Υ.Γ.2. Kι ένα τραγούδι, το πιο ερωτικό του David Bowie, ιδανικό για εκείνα τα βράδια...
