Lou ...Read

«Παλιοσίδερα κι εξαφανίσεις» είπε ο Άχμεντ, ξερά και χωρίς καμία ειρωνεία. «Οι εθνικές μας βιομηχανίες».

Διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Μάρα έχεις την αίσθηση ότι παρακολουθείς τη μαρτυρία ενός ανθρώπου που έχει ζήσει από πρώτο χέρι τα γεγονότα, αν όχι σαν κάτοικος τουλάχιστον σαν πολεμικός ανταποκριτής ή εθελοντής κάποιας φιλανθρωπικής οργάνωσης. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει, το σπουδαίο αυτό βιβλίο γράφτηκε από έναν 28χρονο Αμερικανό που μεγάλωσε ασφαλής στην Ουάσινγκτον και σπούδασε στη Ρωσία. Όπως εξηγεί ο ίδιος στις ευχαριστίες του, έχει κάνει μεγάλη έρευνα και έχει συνθέσει (αριστοτεχνικά κατά γενική ομολογία) ένα κολάζ με τα στοιχεία που συνέλεξε: από άλλα βιβλία, δημοσιεύματα, βιογραφίες και ιστορικά ντοκουμέντα. Παρ' όλα αυτά δεν πρόκειται για ένα στείρο ιστορικό κείμενο ενός νεαρού που μόλις τελείωσε τα μαθήματα δημιουργικής γραφής, αλλά για ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα με υπέροχες στιγμές λυρισμού, οι οποίες ανθίζουν ξαφνικά σαν νυχτολουλούδα σε μία σκοτεινή γωνιά, στα χαλάσματα μιας βομβαρδισμένης πόλης.

«Και το Γκρόζνι εμφανίστηκε, γκρίζο στον ορίζοντα, καθώς ο δρόμος έβγαζε σε μια λεκάνη με γκρεμισμένους τοίχους και ισοπεδωμένες πολυκατοικίες. Περίπτερα έγερναν στο πεζοδρόμιο. Ο Άχμεντ λυπόταν που δεν είχε πάρει μαζί του χαρτί και μολύβι για ν' απαθανατίσει την πρώτη του επίσκεψη στην πόλη. Μπαίνοντας σ' έναν κρατήρα, η Σόνια αναχαίτισε το τζιπ όσο την έπαιρνε. Ο δρόμος υψώθηκε και εξαφανίστηκε κάπου από πάνω τους, όλος ο κόσμος ήταν από χώμα σκούρο, υγρό, τα λάστιχα έφτασαν σπινάροντας στο χείλος. Η μόνη μυρωδιά που τρύπωσε μέσα απ' το ανοιχτό παράθυρο, ήταν απ' το μπούκωμα του κινητήρα. Ούτε σκουπίδια ούτε ακατέργαστα απόβλητα. Τίποτα. Κάπου λιαζόταν ένα σπασμένο σεκρετέρ με ξεχαρβαλωμένα πόμολα. Το τρεμόσβημα μιας φωτιάς σε βαρέλι τρία τετράγωνα πιο πέρα ήρθε σαν ένα μικρό, ευπρόσδεκτο σημάδι ανθρώπινης παρουσίας. Πίσω από τη φλόγα, ένας άντρας γυρνούσε μια σούβλα φτιαγμένη από κρεμάστρες ρούχων κι έναν κηπουρικό πάσσαλο, πάνω στην οποία ήταν καρφωμένη μια γροθιά ροδαλό κρέας. Δυο νύχια περιστεριού γύριζαν πάω απ' τη φωτιά. Πίσω απ' αυτήν, ξύλινες πασαρέλες συνέδεαν πυραμίδες από χαλάσματα. Άλλες γεφύρωναν κρατήρες, άλλες, στημένες στον δεύτερο ή τρίτο όροφο, γεφύρωναν σοκάκια».

Δεν είναι τόσο η πλοκή που κάνει αυτό το βιβλίο να ξεχωρίζει, όσο το βάθος που έχουν οι χαρακτήρες. Η αμφισημία της ανθρώπινης φύσης, η οποία μέσα στην αγριότητα του πολέμου γίνεται κινούμενη άμμος (κανείς δεν ξέρεις πως θα αντιδράσει, με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει) καταγράφεται πλήρως μέσω των βασικών προσώπων του μυθιστορήματος. Μια κυνική γιατρός που πληγωμένη βαθιά από την εξαφάνιση της αδερφής της θα βρεθεί αντιμέτωπη με ένα ορφανό οκτάχρονο κορίτσι, το οποίο μέσα σε μία νύχτα χάνει τον πατέρα του και βλέπει το σπίτι του να τυλίγεται στις φλόγες. Ένας αποτυχημένος γιατρός που σώζει το παιδί και το φυγαδεύει στο νοσοκομείο για να μην το βρουν οι Ρώσοι στρατιώτες. Ένας συγγραφέας ιστορικών βιβλίων που δεν μιλά στον γιο του γιατί έγινε χαφιές. Και μια γυναίκα που στα 35 της χρόνια είναι καθηλωμένη στο κρεβάτι εξαιτίας μιας άγνωστης νευρολογικής ασθένειας. Οι οριακές καταστάσεις που βιώνουν ή έχουν βιώσει στο πρόσφατο παρελθόν αυτοί οι άνθρωποι ξυπνούν ένστικτα που ο πολιτισμός έχει τιθασεύσει.

«Αυτός ο ακατανόητος πόλεμος θα ξερίζωνε από μέσα του μέχρι και την ανθρωπιά που τον έκανε να τον βρίσκει ακατανόητο».

Η βία αναμοχλεύει σκοτεινά στοιχεία της προσωπικότητάς τους, ξύνει πληγές, η κακουχία τούς αλλάζει αργά και βασανιστικά, ο φόβος τούς κάνει να υπερβούν τον ίδιο τους τον εαυτό και να συμμαχήσουν είτε με το καλό είτε με το κακό που κρύβουν μέσα τους. Εκτός από τη μικρή Χαβάα και τον υπέροχο Άχμεντ, προσωπικά συγκλονίστηκα με τον Ραμζάν, τον χαφιέ που κινεί τα νήματα της ιστορίας οδηγώντας στην καταστροφή τις ζωές όλων τους. Ο Μάρα φωτίζει απολύτως τα κίνητρά του, τον δικάζει μα δεν βγάζει ετυμηγορία, έτσι που στο τέλος θες να κλαις με τον τρόπο που η φρίκη του πολέμου σαρώνει τους ανθρώπους. Σε όλο το μυθιστόρημα η αλληλεγγύη συμβαδίζει με την παράνοια, η απόγνωση με την ελπίδα, ο πανικός με την ψυχραιμία, η τραγωδία με τη γλύκα που έχει αυτός ο κόσμος ακόμα κι όταν το κακό κυριαρχεί απόλυτα.

Ο Αστερισμός Ζωτικών Φαινομένων σκάβει μέσα σου βαθιά. Είναι ένα σκληρό αλλά αισιόδοξο βιβλίο, γιατί είναι φτιαγμένο με τα υλικά που κάνουν τον άνθρωπο να παλεύει κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες για να σταθεί στα πόδια του και να ζήσει. Άλλωστε αυτό ακριβώς εκφράζει και ο τίτλος του. Στο βαρετό ιατρικό λεξικό που η ηρωίδα διαβάζει κάποια στιγμή για να σβήσει τις παραισθήσεις της και να καταφέρει να κοιμηθεί, ο «αστερισμός ζωτικών φαινομένων» εξηγείται με έξι λέξεις που αποτελούν το θαύμα της ζωής: «οργάνωση, ευερεθιστότητα, κίνηση, ανάπτυξη, αναπαραγωγή, προσαρμογή».

Υ.Γ. Ο παππούς Ίκαρος φέτος έγινε έφηβος ξανά. Η σειρά ξένης λογοτεχνίας, στην οποία ανήκει το βιβλίο του Anthony Marra, ήταν κατά τη γνώμη μου το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς. Βιβλία που αποπνέουν φρεσκάδα, ντυμένα με υπέροχα εξώφυλλα που έχει σχεδιάσει ο Χρήστος Κούρτογλου. Ο ωραιότερος και πιο μοντέρνος τρόπος δηλαδή να γιορτάσει ένας ιστορικός οίκος την επέτειο 70 χρόνων από την ίδρυσή του το 1943.