Lou ...Read

Ξενύχτησα διαβάζοντας τη «Σκοτεινή Ήπειρο: Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας» του Μαρκ Μαζάουερ (εκδ. Αλεξάνδρεια). Ένα ενδιαφέρον ιστορικό βιβλίο, στο οποίο ο συγγραφέας παρατηρώντας τις ευρωπαϊκές πολιτικές μεταλλάξεις, θέτει ένα διαυγές ερώτημα: είναι όντως η δημοκρατία η ψυχή της Ευρώπης;

Όσα η Ευρώπη ξόρκισε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, δεν ήταν, σύμφωνα με τον Μαζάουερ, απλώς παρεκκλίσεις από το δημοκρατικό δρόμο της, είναι αληθινές πληγές που καμουφλάρισε, σκοτεινές πτυχές της ταυτότητάς της τις οποίες σκέπασε μεταπολεμικά με πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας. Όσο αληθινή είναι η Ευρώπη των ιδεολογιών, της Αναγέννησης, της ανεξιθρησκείας, της Επιστημονικής Επανάστασης, του Διαφωτισμού, άλλο τόσο αληθινή είναι και η Ευρώπη του φασισμού, του ναζισμού ή του κομμουνισμού. Αληθινή είναι και η Ευρώπη της κρίσης προσθέτω εγώ, αληθινή τόσο και η οικονομική πολιτική της όσο και η μεταναστευτική -που οδηγούν ανθρώπους σε απόγνωση και μωρά στο θάνατο-, αληθινό και το νεο-ακροδεξιό φλερτ ενός αξιοσημείωτου ποσοστού των πολιτών της. Θα βρει τρόπους η Ευρώπη να εκλογικεύσει ξανά και αυτή τη μετάλλαξη (αν τελικά πρόκειται για μετάλλαξη της δημοκρατίας και όχι απλώς για ένα στοιχείο της σκοτεινής ταυτότητάς της που ήρθε στο φως). Το έχει κάνει ξανά.

Όπως γράφει ο Μαζάουερ: «Μετά το 1945 ο φασισμός παρερμηνεύθηκε κι αυτός ως ένα παθολογικό πολιτικό φαινόμενο, όπου φρενοβλαβείς δικτάτορες οδήγησαν εκμαυλισμένους, υπνωτισμένους λαούς στην καταστροφή. Όμως οι πληγές της ηπείρου δεν μπορούν να εκληφθούν ως έργο μιας χούφτας τρελών, ούτε οι τραυματικές εμπειρίες μπορούν να αποδοθούν στην ψυχασθένεια του Χίτλερ ή του Στάλιν. Είτε μας αρέσει είτε όχι, και ο φασισμός και ο κομμουνισμός συνιστούσαν πραγματικές προσπάθειες να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της μαζικής πολιτικής, της εκβιομηχάνισης και της κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν διέθετε πάντα όλες τις απαντήσεις».

Επειδή η φυσική κατάληξη της ιστορίας για μένα είναι πάντα η λογοτεχνία, διαβάζοντας για τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα στη Ρωσία, μου γεννήθηκε η ανάγκη να κατεβάσω από τη βιβλιοθήκη το μυθιστόρημα του Μπορίς Παστερνάκ «Δόκτωρ Ζιβάγκο» (εκδ. Ποταμός) και να το βάλω πάνω-πάνω στη λίστα με τα βιβλία που θέλω άμεσα να διαβάσω. Αμέσως μετά θα περάσω στα εξής μυθιστορήματα:

- «Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά» του Λεονάρδο Παδούρα (εκδ. Καστανιώτη), το οποίο βασίζεται στη δολοφονία του Τρότσκι.

- «Η ζωή ενός αγνώστου άντρα» του Αντρέι Μακίν (εκδ. Καστανιώτη) για την πολιορκία του Λένινγκραντ. 

- «Παιδί 44» του Τομ Ρομπ Σμιθ (εκδ. Πατάκη). Ένα αστυνομικό page turner για τη μεταπολεμική Σοβιετική Ένωση.

Ίσως να επιστρέψω πάλι στο πολύ αγαπημένο μου «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ (εκδ. Θεμέλιο), ένα βιβλίο που θα έβαζα σίγουρα σε μία λίστα με τα 10 σπουδαιότερα βιβλία που έχω διαβάσει.

ΥΓ. Ένα εξαιρετικό, σχόλιο για την ταυτότητα της Ευρώπης έχει κάνει και ο Εντγκάρ Μωρέν στο μικρό βιβλίο «Ευρώπη: Πολιτισμός και βαρβαρότητα» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), όπου όπως επισημαίνει, «η βαρβαρότητα συμπορεύτηκε με τον εκπολιτισμό και πολλές φορές υπήρξε η αιτία του». Ενώ απολαυστικός, όπως πάντα, είναι και ο Πασκάλ Μπρυκνέρ στην «Τυραννία της μεταμέλειας» (εκδ. Αστάρτη), ο οποίος εξηγεί ότι μπορεί η Ευρώπη να γέννησε τέρατα, ταυτόχρονα όμως μάς έδωσε τα διανοητικά όπλα για να τα νικήσουμε.