Lou ...Read

Δεν ξέρω γιατί, ίσως φταίει το σκοτάδι της εποχής που ζούμε, αλλά τελευταία με τραβούν σαν μαγνήτης μυθιστορήματα -κυρίως συγγραφέων της Λατινικής Αμερικής- που έχουν ρίξει φως στα πιο άγρια κι απολυταρχικά καθεστώτα.

Μετά τη Γιορτή του Τράγου του Μάριο Βάργκας Λιόσα (εκδ. Καστανιώτη), την Τρέλα του Πινοτσέτ του Λουίς Σεπούλβεδα (εκδ. Opera), το Μακρινό Αστέρι του Ρομπέρτο Μπολάνιο (εκδ. Καστανιώτη), τις Αναμνήσεις μιας κυρίας του Σαντιάγο Ρονκαλιόλο (εκδ. Καστανιώτη) αλλά και το συγκλονιστικό Πέδρο Πάραμο του Χουάν Ρούλφο (εκδ. Πατάκη), λέω να συνεχίσω τη βουτιά στην παράνοια. Επέλεξα τέσσερα βιβλία που έχουν κι αυτά φυσικά καταγωγή από τη Λατινική Αμερική:

Όλα καταγγέλλουν την αποκτήνωση της εξουσίας, πραγματεύονται τις συνέπειες που έχουν τα χαμηλά αντανακλαστικά και η τυφλή υποταγή ενός λαού και ξεγυμνώνουν τον πρόστυχο ρόλο σε κάθε μα κάθε περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες δεν διστάζουν να πετάξουν εκατομμύρια ανθρώπους στα «σκυλιά» προκειμένου να ασκήσουν τον έλεγχό τους. Έστω και αν για να τα καταφέρουν χαϊδεύουν κάτω από το τραπέζι τις πιο άρρωστες προσωπικότητες στην ιστορία της Αμερικανικής Ηπείρου.

Πρωταγωνιστές είναι άλλοτε πραγματικά, άλλοτε φανταστικά πρόσωπα, που όλα όμως μοιάζουν αισχρά: Είναι το ίδιο πανίσχυρα κι αδύναμα ταυτόχρονα, αφού όπως πολύ σοφά γράφει η Χάνα Άρεντ στο βιβλίο της Περί βίας (εκδ. Αλεξάνδρεια) «δύναμη και βία είναι πράγματα αντίθετα. Όταν η μία επικρατεί απόλυτα, η άλλη απουσιάζει».

Διαβάζοντας την εισαγωγή της μεταφράστριας Κλαίτης Σωτηριάδου-Μπαράχας στο βιβλίο του Μάρκες Το Φθινόπωρο του Πατριάρχη, φυλλομετρώντας τα υπόλοιπα από τη στοίβα, αλλά και εκείνα που έχω ήδη διαβάσει, καταλαβαίνω ότι στη Λατινική Αμερική τα ονόματα (Τρουχίλιο, Πινοτσέτ, Πορφύριο Ντίας κ.α.) δεν έχουν καμία σημασία, ούτε οι χώρες (Χιλή, Αργεντινή, Περού, Βολιβία, Ουρουγουάη, Μεξικό, Παραγουάη κ.α.), το μόνο που μετράει είναι το πόσο άρρωστο και επικίνδυνο μπορεί να γίνει το ανθρώπινο μυαλό.

«Ο Πατριάρχης, ένας "παραδοσιακός" Λατινοαμερικανικής προέλευσης δικτάτορας, είναι ένας γέρος στρατηγός ακαθόριστης ηλικίας "μεταξύ 107 και 232 χρόνων", σε κάποια ανώνυμη Λατινοαμερικανική χώρα. Μέσα από τα καθημερινά γεγονότα της ζωής του αναγνωρίζουμε χαρακτηριστικά από στυγνούς δικτάτορες, παλαιούς και σύγχρονους, που συνθέτουν την εικόνα του, αυτή όμως η μυθική, αινιγματική, τρομερή και παντοδύναμη φιγούρα μεταμορφώνεται από την πένα του συγγραφέα σε ήρωα φαρσοκωμωδίας. Ο δικτάτορας επιτέλους απομυθοποιείται, ξαναπαίρνει τις ανθρώπινες διαστάσεις του, καταρρέει και τελικά πεθαίνει για να αφήσει το σαπισμένο κορμί του έρμαιο στα όρνια που μπαινοβγαίνουν στο "μέγαρο της εξουσίας"».

Τα επόμενα βιβλία πάνω στο συγκεκριμένο θέμα που θέλω να αγοράσω είναι η φυσικά, η τριλογία του Ουρουγουανού Εδουάρδο Γκαλεάνο Μνήμη της φωτιάς: Η αρχή - Τα πρόσωπα και οι μάσκες - Ο αιώνας του ανέμου (εκδ. Πάπυρος), που όπως λέει ο Αναστάσης Βιστωνίτης στο Βήμα πρόκειται για «ένα έργο μοναδικό σε σύλληψη και σε εκτέλεση. Ο Ουρουγουανός Εδουάρδο Γκαλεάνο, επιφανής συγγραφέας, δημοσιογράφος και άριστος γνώστης του πολιτισμού και της λατινοαμερικανικής ιστορίας έγραψε τη δική του ιστορία της Νότιας Αμερικής σε μικρά, αυτόνομα και ακαριαίας αποτύπωσης κείμενα, από την προκολομβιανή εποχή ως το τέλος περίπου του 20ού αιώνα».

Βεβαίως, ανυπομονώ να ξεκινήσω το Μαπούτσε του Καρίλ Φερί (εκδ. Άγρα). Αν και δεν έχει γραφτεί από Λατινοαμερικανό συγγραφέα, πιστεύω ότι θεματικά και μόνο αξίζει να μπει στη λίστα, αφού όσα διαδραματίζονται σε αυτό έχουν τις ρίζες τους στη δικτατορία του στρατηγού Βιντέλα στην Αργεντινή. Ίσως τολμήσω κάποια στιγμή να αναμετρηθώ με το 2666 του Ρομπέρτο Μπολάνιο (εκδ. Άγρα), ενώ θα αναζητήσω (κι ελπίζω να βρω) σε δανειστική βιβλιοθήκη το εξαντλημένο Τελευταία νύχτα στη Χιλή του ίδιου (εκδ. Μεταίχμιο). Η κριτική της Αρχοντής Κόρκα στο Critique μου έχει εξάψει τη φαντασία.

Υ.Γ. Θα ήθελα τις προτάσεις σας για βιβλία αντίστοιχης θεματολογίας και καταγωγής που μου έχουν διαφύγει ή έχω λησμονήσει.

Ένας κακοποιημένος λαός μαθαίνει να φιλά ευλαβικά το χέρι που τον χτυπά. Να αποθεώνει τον δυνάστη, να σκύβει περισσότερο όταν τον προσβάλει άγρια, να υφίσταται τη βία μοιρολατρικά σαν μια μεταφυσική τιμωρία που πρέπει να υποστεί. Η ταπείνωση είναι μια σκάλα που δεν έχει τέλος. Η κατάβαση κάνει ακόμα πιο ισχυρό τον γόρδιο δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ αφέντη και σκλάβου.

Το συγκλονιστικό μυθιστόρημα Η γιορτή του Τράγου του Μάριο Βάργκας Λιόσα (εκδ. Καστανιώτη – μτφ. Αγγελική Αλεξοπούλου) περιγράφει ακριβώς αυτή την άρρωστη σχέση ενός τυράννου με το λαό του. Είναι μια σπουδή στην παράνοια της εξουσίας. Ο βραβευμένος με Νόμπελ περουβιανός συγγραφέας με τη δυνατή πένα του καταγράφει λεπτό προς λεπτό τα γεγονότα πριν και μετά τη δολοφονία του δικτάτορα Τρουχίλιο. Ο ηγέτης του Αγίου Δομίνικου από το 1930 έως το 1961, υπήρξε μια από τις πιο μακιαβελικές προσωπικότητες στην παγκόσμια ιστορία. Βασάνισε με ασύλληπτη αγριότητα εκατομμύρια ανθρώπους, ακόμα κι εκείνους που στήριζαν τυφλά το διαβολικό οικοδόμημά του, ταπείνωνε με σαδιστική υστερία τα στελέχη του, δοκίμαζε την πίστη τους διαρκώς στήνοντας στην πλάτη τους παιχνίδια εξουσίας, δίνοντάς τους κίνητρα για να κανιβαλίζουν ο ένας τον άλλον. Από φόβο μην πέσουν σε δυσμένεια αποδέχονταν τα πάντα, ακόμα και το να μπαίνει ο άρχοντας μέσα στο ίδιο τους το σπίτι και να πηδάει τη γυναίκα, την αδερφή ή την κόρη τους, όσο εκείνοι κρατούσαν τσίλιες στην πόρτα με τον σοφέρ του.

Η αφήγηση αν και έχει πολύπλοκη δομή, αφού τα γεγονότα καταγράφονται από πολλές οπτικές γωνίες, δεν κουράζει καθόλου. Το βιβλίο είναι τόσο καλογραμμένο που σε μαγεύει. Δεν μπορείς να σταματήσεις να διαβάζεις. Όσα διηγείται ο Λιόσα γράφουν βαθιά στο υποσυνείδητό σου, τα κουβαλάς μέσα σου για καιρό, σε κάνουν να βλέπεις τα πράγματα αλλιώς. Κι αυτή είναι η σπουδαιότητα του συγκεκριμένου μυθιστορήματος: είναι ένα κλειδί με το οποίο μπορείς να ξεκλειδώσεις και να ερμηνεύσεις πολλά πράγματα που συμβαίνουν γύρω σου. Κυρίως όμως το βιβλίο μιλά για τη συνενοχή. Χωρίς αυτή κανένας δικτάτορας δεν μπορεί να διατηρήσει την εξουσία του. Κανένας δεν μπορεί να σε πατήσει αν δεν σκύψεις. Γιατί αυτή η αρρώστια είναι σαν το τανγκό: θέλει πάντα δύο.

Διαβάζοντας το βιβλίο βεβαιώνεσαι πως η σχέση σαδιστή-μαζοχιστή, τηρουμένων των αναλογιών, αναπτύσσεται εκτός από την πολιτική σε κάθε πεδίο όπου κάποιος αποκτά ανεξέλεγκτη εξουσία: σε μια οικογένεια, εταιρεία, ομάδα, οργάνωση, σχέση κ.α. Όσο αηδιαστικός βεβαίως είναι ο κάθε Τρουχίλιο, άλλο τόσο αηδιαστικοί είναι και οι κανίβαλοι που διαγκωνίζονται γύρω του για να γευτούν λίγη από την εξουσία του και τα προνόμια που αυτή τους παρέχει. Ή και εκείνοι που συναινούν σιωπηλά στα εγκλήματά του για να μην ξεβολευτούν. 

Υ.Γ. Δεν θα μπορούσε να επιλεχθεί καλύτερο έργο από τον πίνακα Allegoria del Cattivo Governo (1338-1339) του Ambrogio Lorenzetti, για να κοσμήσει το εξώφυλλο ενός τέτοιου μυθιστορήματος.

Είχα 20 χρόνια να πάω σε δανειστική βιβλιοθήκη. Από την εφηβεία μου. Τότε είχαμε ακόμα καρτέλες, στις οποίες χειρόγραφα σημειώναμε τα βιβλία που παίρναμε. Έως τρία μυθιστορήματα, θεατρικά ή ποιητικές συλλογές για 14 ημέρες.

Έτσι διάβασα τα περισσότερα ποιήματα του Ελύτη, του Καβάφη, τα βιβλία του Κάφκα, τα έργα του Ίψεν ή του Τένεσι Ουίλιαμς. Βιβλία χιλιοδιαβασμένα, με ταλαιπωρημένη ράχη, βιβλία ευτυχισμένα που πήγαιναν κι έρχονταν από σπίτι σε σπίτι. Πόσοι άνθρωποι να ταξίδεψαν άραγε πριν από μένα με το Μονόγραμμα σ' εκείνο το σπίτι στη θάλασσα; Και πόσοι έχουν ερωτευθεί το ίδιο αντίτυπο μετά από μένα;

Η δανειστική βιβλιοθήκη με έμαθε να μοιράζομαι. Στην πράξη. Να καταλάβω πως ό,τι αξίζει το θυμάσαι για χρόνια και είναι πολύ πιο σημαντικό από οτιδήποτε κατέχεις μα έχεις ξεχάσει. Η βιβλιοαποθήκη μου είναι γεμάτη με σύγχρονα μυθιστορήματα που με έκαναν να περάσω καλά, μα δεν θυμάμαι ούτε λέξη από αυτά. Μια αμυδρή εντύπωση ευχαρίστησης. Στη μνήμη μου όμως κουβαλάω ολόκληρες φράσεις από σπουδαία βιβλία -σπουδαία γιατί με πήγαν ένα βήμα μπροστά- που δεν ήταν ποτέ δικά μου. Τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που έχουμε μάθει να ορίζουμε την ιδιοκτησία.

Πολλά από τα βιβλία που διάβασα σε δημοτικές βιβλιοθήκες και τα αγάπησα, αργότερα τα αγόρασα. Άλλα τα διάβασα ξανά, άλλα έχουν μείνει να σκονίζονται σε κάποιο ράφι. Είχε έρθει πια η εποχή που απαξιώθηκε το να μοιράζεσαι, έπρεπε να κατέχεις. Να «κατέχεις» κι ας ήταν όλα γύρω σου επί της ουσίας δανεικά.

Η δανειστική βιβλιοθήκη στην οποία πήγαινα όταν ήμουν 15 χρόνων δεν υπάρχει πια. Απ' όσο γνωρίζω δεν είναι η μόνη στην οποία μπήκε λουκέτο. Δεν ξέρω αν μπορώ να διαβάζω πια δανεικά βιβλία, με deadline, δεν με βολεύει πολύ. Δεν έχω το χρόνο ούτε να πηγαίνω με την ησυχία μου να διαλέξω τι θα διαβάσω ούτε θα είμαι συνεπής να τα επιστρέψω στην ώρα τους πίσω. Δεν έχει όμως σημασία, γιατί κάποτε μπορούσα και ίσως κάποια στιγμή να μπορώ ξανά. Ή μάλλον κάποια στιγμή ίσως να μην μπορώ να διαβάζω αν δεν υπάρχει αυτή η κοινωνική παροχή. Έχω πολλούς φίλους που αδυνατούν πια να αγοράσουν βιβλία.

Γιατί όμως να μπει λουκέτο σε μία δανειστική βιβλιοθήκη αν μπορεί να λειτουργήσει με εθελοντές; Αν μπορεί να τροφοδοτηθεί με τίτλους από αναγνώστες, εκδοτικούς οίκους, οργανισμούς κ.α.; Γιατί να κλείσει κάτι όταν μπορούν οι ίδιοι οι πολίτες να το αυτοδιαχειριστούν χωρίς καμία συνδρομή από το ανάπηρο πια κράτος;